برای چالش با افکار منفی و برداشت‌های نادرست مراجع در مشاوره قبل از ازدواج به ویژه زمانی که پاسخ‌های منطقی مراجع بی‌تأثیر است، فنون زیادی وجود دارد که عمده‌ترین آنها عبارت‌اند از:
فن تعریف واژهها، اسناد مجدد، فنون فاصله‌ای، بررسی مزایا و معایب، تمایز رفتار از شخصیت، بررسی شواهد، تکلیف رفتاری و … که در ادامه به آنها اشاره می‌شود.
فن تعریف واژهها
برای آن دسته از مراجعانی که در مشاوره قبل از ازدواج به خود یا دیگری برچسب می‌زنند، لازم است که از فن تعریف واژهها استفاده شود. در این راستا، درمانگر ابتدا باید مراجعان را با این موضوع که برچسب زدن مشابه کلی‌گویی و قضات است، آشنا کند و سپس از آنها بخواهد واژهها را تعریف کنند. به این ترتیب مراجعان متوجه می‌شوند واژه‌هایی که در توصیف خود یا دیگری به کار می‌گیرند تا چه اندازه کلی و غیرمنطقی است. برای مثال:
طرف مقابل من آدم بی‌منطقی است.
طرف خرافاتی است.
سروکارم با آدمی رند افتاده است.
من آدم دل‌نازکی هستم.
من بدشانس هستم.
من آدمی گستاخ هستم، به این سادگی از رو نمی‌روم.
فن تعریف واژه ها
در همهی این موارد، لازم است مشاور از مراجع بخواهد که واژه‌های بی‌منطق، خرافاتی، رند و … را تعریف کند. برای مثال:
می‌توانی به زبان ساده رند بودن را برایم تعریف کنی؟
به علاوه از فن کاوش نیز می‌توان استفاده کرد و به کمک آن از مراجع خواست منظور خود را بیشتر توضیح دهد.
منظورتان از اینکه با آدم رندی سروکار دارید، چیست؟ لطفاً بیشتر توضیح دهید.
یا
این فرد چه خصوصیاتی دارد که او را رند می‌نامید؟
فن اسناد مجدد
برای آن دسته از مراجعینی که در مشاوره قبل از ازدواج خود را مسئول بروز رویداد یا مشکلات خاصی می‌دانند، این فن بسیار مفید است. مشاور از مراجع می‌خواهد تمامی عوامل احتمالی که در بروز یک رویداد ناخوشایند نقش داشته‌اند را یادداشت و آنگاه به نقش و سهم خود در بروز آن رویداد اشاره کند. برای مثال دانشجویی به نام ندا را در نظر بگیرید که برای مدتی با هم‌کلاسی‌های پسر خود ملاقات داشته است، هدف از ملاقات‌ها آشنایی بیشتر به منظور ازدواج بوده است، اما این دختر پس از ۵ جلسه ارتباط حضوری متوجه می‌شود که فرد موردنظر شایستگی ازدواج با او را ندارد و به همین دلیل رابطه‌ی خود را با او قطع می‌کند، او پس از مدتی متوجه می‌شود که فرد موردنظرش تحت تأثیر این شکست دچار افسردگی و افت تحصیلی شده است. ندا با خود می‌گوید: “همه‌اش تقصیر من بود”،”من بودم که باعث بروز این مشکلات شدم”،”من بودم که او را به خود وابسته کردم”،”اگر من با او ملاقات نمی‌کردم، او دچار افسردگی نمی‌شد” و …
در این مورد مشاور با فن اسناد مجدد در مشاوره قبل از ازدواج توجه مراجع را به احتمال وجود زمینه‌ی افسردگی قبلی یا دیگر عوامل تأثیرگذار در بروز افسردگی جلب می‌کند.
مشاوره قبل از ازدواج
فن اسناد مجدد
مشاور: آیا از این موضوع اطلاع دارید که این فرد قبل از آشنایی با شما افسرده بوده است یا نه؟
مراجع: نه.
مشاور به عوامل دیگری که در بروز افسردگی دخیل هستند، می‌پردازد؛ مانند: زمینه‌ی خانوادگی، ویژگی‌های شخصیتی، فقدان مهارت‌های مقابله‌ای و … برای مثال:
مشاور: به نظر شما غیر از شکست عشقی چه عوامل دیگری می‌توانند در بروز افسردگی نقش داشته باشند؟ لطفاً به دقت فکر کنید.
مراجع: خب، تجارب دوران کودکی، خصوصیات فردی، وضعیت خانودگی، اوضاع اقتصادی و …
مشاور: و عوامل استرس‌زا، درست است؟
مراجع: بله.
مشاور: کدام‌یک از این عوامل خطر در او وجود دارند؟
مراجع: او مشکلات خانوادگی عدیده‌ای دارد. والدینش در کودکی از هم جدا شده‌اند و در حال حاضر تنها زندگی می‌کند.
مشاور برای مراجع توضیح می‌دهد که اگر به جای او هر کس دیگری هم بود، باز هم این امکان وجود داشت که طرف مقابل افسرده شود.
مشاور: اگر این فرد به جای شما با فرد دیگری طرح دوستی می‌ریخت، به نظر شما چقدر احتمال داشت که به دنبال قطع رابطه با وی افسرده شود؟
مراجع: با این موضوع و موقعیتی که داشت، اگر به جای من با هر کس دیگری نامزد می‌شد، به هم می‌ریخت.
این فن به مراجع کمک می‌کند تا از شخصی‌سازی دست بردارد و واقعیت را همان‌طور که هست ببیند. به این ترتیب از بار فشار روانی و گناه او کم می‌کند.
فن بررسی مزایا و معایب
از این فن در مشاوره قبل از ازدواج می‌توان برای بررسی مزایا و معایب افکار، رفتار و تصمیم‌های مراجع استفاده کرد. از مراجع بخواهید تنها در صورتی که مزایای یک تصمیم بیشتر از معایب آن است، آن را به اجرا درآورد؛ در غیر این صورت از اجرای آن صرف‌نظر کند. برای درک بهتر مراجع می‌توان به صورت عملی این فن را در جلسه تمرین کرد.
آقایی ۳۰ ساله و مجرد اصرار دارد با زنی بیوه که ۱۰ سال از خودش بزرگ‌تر است و ۲ فرزند نوجوان دارد، ازدواج کند.
فن بررسی مزایا و معایب
مشاور به او می‌گوید:
مشاور: شما گفتید که تصمیم خودتان را گرفتید و می‌خواهید با این فرد ازدواج کنید، درست است؟
مراجع: بله.
مشاور: به نظر شما مزایای مثبت و منفی چنین ازدواجی چه خواهد بود؟
مراجع: در موردش فکر نکرده‌ام.
مشاور: من از شما می‌خواهم به عنوان تکلیف بین جلسه‌ای مزایا و معایب تصمیم خود را بنویسید و هفته‌ی آینده با خود به جلسه بیاورید تا با هم به جمع‌بندی برسیم. موافقید؟
مراجع: باشد.
فن تمایز رفتار از شخصیت
یکی از شایع‌ترین خطاهای تفکر در مراجعان مشاوره پیش از ازدواج این است که رفتار را با شخصیت معادل می‌گیرند. طبق این خطای فکری، فرد با خود می‌گوید: “اگر در ازدواجبا شکست مواجه شوم، پس کاملاً آدم شکست‌‌خورده‌ای هستم.” چنین چیزی به تضعیف روحیه و اعتماد به نفس منجر می‌شود.
فن تمایز رفتار از شخصیت به بیماران کمک می‌کند تا خطاها و اشتباهات خود را از شخصیت خویش جدا کنند. این فن همچنین برای کسانی که به دیگران برچسب‌های منفی می‌زنند و در مورد آنها قضاوت کلی می‌کنند، نیز مفید است.
ناهید پس از به‌هم خوردن مراسم نامزدی خود بسیار اندوهگین بود، او خود را شکست‌خورده، بدشانس و بدبخت می‌نامید.
مشارو: گفتید نامزدی‌تان به‌هم خورده و این موضوع شما را خیلی ناراحت کرده، درست است؟
مراجع: بله، همین‌طور است.
مشاور: این اتفاق برای شما چه معنایی دارد؟
مراجع: خیلی تلخ و ناراحت‌کننده است، احساس بیچارگی می‌کنم.
مشاور: چه معنایی برای شما دارد؟
مراجع: اینکه فردی بدبخت هستم.
مشاور: چقدر به این دیدگاه اعتقاد دارید؟
مراجع: ۱۰۰ درصد.
مشاوره قبل از ازدواج
فن تمایز رفتار از شخصیت
مشاور: خب، اجازه بدهید واژه‌ی بدبخت را باز کنیم، از نظر شما بدبخت کیست؟
مراجع: بدبخت کسی است که همه چیزش را در زندگی از دست بدهد.
مشاور: و شما همه چیزتان را در زندگی از دست داده‌اید؟
مراجع: نه.
مشاور: چه چیزهایی در زندگی دارید؟
مراجع: پدر و مادرم را دارم، خواهرم را دارم، کارم را حفظ کرده‌ام، سلامتی دارم و …
مشاور: و با همهی اینها باز هم فکر می‌کنید که بدبخت هستید؟
مراجع: بله، هنوز هم احساس می‌کنم که بدبخت شده‌ام، ولی در یک زمینه‌ی خاص، نه در همهی زندگی‌ام.
مشاور: پس الان باید کمتر احساس بدبختی کنید؟
مراجع: بله، همین‌طور است.
مشاور: الان چه فکری دارید؟
مراجع: اینکه در اولین انتخابم شکست خورده‌ام.
مشاور: چه احساسی دارید؟
مراجع: ناراحت و غمگینم.
مشاور: احساس بدبختی هم می‌کنید؟
مراجع: نه مثل سابق. به نظرم خیلی چیزهای دیگر دارم.
مشاور: حالا چقدر به این فکر که بدبخت هستید، اعتقاد دارید؟
مراجع: خیلی کمتر، شاید ۳۰ درصد.
مشاور: خوب است.
مشاور سپس به کمک فن دورنما به مراجع کمک می‌کند تا خود را در آینده‌ی نسبتاً دوری ببیند و واکنش‌های خود را در آن موقعیت توصیف کند.
مشاور: خب حالا از شما می‌خواهم که خودتان را در ۵ سال آینده تصور کنید، فکر می‌کنید که در چه موقعیتی هستید؟
مراجع: (چشم‌هایش را می‌بندد و خود را در ۵ سال آینده مجسم می‌کند) خب تا آن موقع حتماً ازدواج کرده‌ام و یک بچه دارم، چون قصد ندرام تا ۵ سال دیگر مجرد باقی بمانم.
مشاور: خب، فرض کنید در آن زمان یاد امروز می‌افتید، چه احساسی خواهید داشت؟
مراجع: راستش خنده‌ام می‌گیرد. از خودم متعجب می‌شوم که چرا به خاطر این موضوع تا این اندازه به خودم سخت گرفته‌ام. این اتفاق ممکن است برای خیلی‌ها پیش بیاید و نشانه‌ی بدبخت بودن نیست.
فن تکلیف رفتاری
مشاوران در مشاوره پیش از ازدواج به مراجعان خود تکلیف می‌دهند. هدف از ارائه‌ی چنین تکالیفی کسب اطلاعات بیشتر پیرامون موضوعی خاص و تغییر و اصلاح نگرش و دیدگاه مراجعان است. یکی از تکالیف رفتاری مهم که در مشاوره‌های پیش از ازدواج کاربرد زیادی دارد، «نظرسنجی» است. از مراجع خواسته می‌شود از چند تن از دوستان و آشنایان نظرسنجی کند و دیدگاه و نظرات آنان را درباره‌ی موضوعی خاص جمع‌آوری کند و با خود به همراه بیاورد.
فن تکلیف رفتاری
برای مثال مراجعی اصرار دارد با فردی که به لحاظ سنی ۱۳ سال از خودش بزرگ‌تر است ازدواج کند. مشاور برای کمک به او در رسیدن به تصمیم درست، از او می‌خواهد از ۱۰ زوج متأهل که حداقل ۵ تا ۱۰ سال از زندگی زناشویی آنها گذشته است در رابطه با این موضوع نظرسنجی کند و نظرات آنها را با خود به همراه بیاورد.
فن بررسی شواهد
از مراجعان مشاوره پیش از ازدواج بخواهید که در رابطه با دیدگاه‌های خود درباره‌ی طرف مقابل یا یک موضوع خاص شواهدی را جست‌وجو کنند؛ این کار به شفاف‌سازی موضوع، شناخت بیشتر و تغییر دیدگاه‌ها و طرز تلقی طرف مقابل می‌انجامد. برای مثال:
مراجعی می‌گوید فرد مناسبی را برای ازدواج در نظر گرفته است. وقتی از او سؤال می‌شود که آیا شواهد کافی وجود دارد در رابطه با اینکه این فرد واقعاً همان‌طور که او می‌گوید، مناسب است یا خیر؟ پاسخی نمی‌دهد.
پسری که مدتی است با دختری رابطه‌ی آشنایی برقرار کرده است، او را به خیانت متهم می‌کند. مشاور از او می‌پرسد:
مشاور: شما حدس می‌زنید که این فرد به شما خیانت می‌کند، درست است؟
مراجع: بله، تا حدود زیادی مطمئن هستم.
فن بررسی شواهد
مشاور: چه شواهدی دارید در رابطه با اینکه این خانم به شما خیانت می‌کند.
مراجع: تلفن بهترین شاهد است، ایشان هیچ‌وقت در دسترس نیست.
مشاور: آیا این مورد به تنهایی برای متهم کردن دیگری به خیات کافی است؟ فکر نمی‌کنید به شواهد بیشتری احتیاج دارید؟
مراجع: (با تأمل و مکث) به نظرم تلفن خیلی مهم است.
مشاور: بله، تلفن مهم است اما کافی نیست. برای اینکه به نتیجه‌ی بهتری برسید، لازم است به منابع دیگر هم توجه کنید.
مراجع: باشد.
برای خواندن و آشنایی فنون شناختی دیگر در مشاوره قبل از ازدواج، می‌توانید به مقاله‌های چهار فنون شناختی در مشاوره پیش از ازدواج و تکنیک فنون فاصله‌ای در مشاوره قبل از ازدواج در همین سایت مراجعه کنید.
